Ograniczenia egzekucji spowodowane Covid-19

Rzeczywistość jaka powstała po wprowadzeniu – jak to określa polski ustawodawca – „stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii” wymusiła na polskim prawodawcy konieczność wprowadzenia licznych zmian legislacyjnych, które uchwalane były w stosunkowo szybkim tempie.

Celem kolejno wprowadzanych aktów prawnych, potocznie określonych jako „tarcze”, było m. in. przeciwdziałanie negatywnym skutkom gospodarczym związanym z wygaszeniem gospodarki dokonanym poprzez liczne zakazy prowadzenia działalności, których dalszym skutkiem mogła być utrata płynności finansowej przez niektórych uczestników rynku, ale także zapobieganie i zwalczanie zarażenia wirusem COVID-19 oraz przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się tej choroby wśród obywateli.

Ochrona Świadczeń

Art. 15zu ust. 3. Ze świadczenia postojowego nie dokonuje się potrąceń i egzekucji o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych zmienionej ustawą z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw.

Świadczenie postojowe uregulowane zostało w art. 15zq ustawy z dnia 2 marca 2020 r. i przysługuje w szczególności osobom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą, albo wykonującym umowę agencyjną, umowę zlecenia albo inną umowę cywilnoprawną

Podmiotem odpowiedzialnym za ustalanie prawa do świadczenia postojowego i jego wypłatę jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Środki natomiast pochodzą z Funduszu Pracy.

W kontekście postępowań egzekucyjnych istotne jest, że świadczenia postojowego nie można zająć w organie będącym świadczeniodawcą. W przypadku skierowania takiego zajęcia przez organ egzekucyjny powinno być ono uznane za nieważne z mocy prawa, a to z uwagi na treść art. 15zu ust. 3 Ustawy. Na takie zajęcie przysługuje też skarga na czynność komornika sądowego, którą wnosi się za pośrednictwem komornika sądowego do sądu rejonowego, przy którym działa komornik.

Problemy z możliwym „zablokowaniem” środków pochodzących ze świadczenia postojowego mogą pojawić się po ich wypłacie na rachunek bankowy beneficjenta będącego jednocześnie egzekwowanym dłużnikiem. Art. 15zu ust. 2 Ustawy przewiduje, że wypłata świadczenia postojowego następuje w formie bezgotówkowej na wskazany rachunek płatniczy osoby uprawnionej. A zatem przelew na rachunek bankowy jest wyłącznym sposobem przekazania przedmiotowego świadczenia na rzecz uprawnionego. W sytuacji kiedy środki ze świadczenia postojowego trafiają do beneficjenta tego świadczenia, który jest jednocześnie dłużnikiem egzekwowanym przez organ egzekucyjny, czyli do osoby w stosunku do której prowadzone jest postępowanie egzekucyjne, względnie zabezpieczające, a w ramach którego organ egzekucyjny dokonał zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego, może pojawić się problem z identyfikacją tych środków. Komornik sądowy prowadzący egzekucję z wierzytelności z rachunku bankowego nie ma bezpośredniego dostępu do historii rachunku bankowego dłużnika, a zatem nie ma wiedzy z jakiego źródła pochodzą środki wpływające na zajęte konto bankowe.

Zgodnie z art. 8892 Kodeksu postępowania cywilnego od momentu doręczenia bankowi zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego bank przekazuje środki z zajętego rachunku bankowego niezwłocznie po upływie siedmiu dni, natomiast komornik sądowy, na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych, należności wyegzekwowane z rachunku bankowego, uzyskane w wyniku pierwszej wpłaty dokonanej przez dłużnika zajętej wierzytelności, komornik przekazuje wierzycielowi nie wcześniej niż w 7 dniu i nie później niż w 14 dniu od dnia ich otrzymania (znowelizowane brzmienie art. 31 ust. 1 ustawy obowiązuje od 30 lipca 2020 r.),

świadczenie postojowe nie jest jedyną formą pomocy ze strony Państwa wynikającą z tej ustawy, natomiast jako jedyne zostało w sposób bezpośredni wyłączone spod egzekucji.

A zatem art. 15zu ust. 3 Ustawy nie będzie odnosił się do dofinansowania przedsiębiorcy części kosztów wynagrodzeń pracowników oraz należnych od tych wynagrodzeń składek na ubezpieczenia społeczne (art. 15zzb ust. 1 Ustawy), które wypłacane jest przez starostę.

Wszystkie wymienione formy wsparcia, chociaż wypłacane przez różne podmioty, finansowane są ze środków Funduszu Pracy, co jednoznacznie wynika z art. 15zw ust. 1 oraz art. 31q ust. 1 Ustawy. Zgodnie z art. 103 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Fundusz Pracy jest państwowym funduszem celowym. Z uwagi na charakter oraz pochodzenie tych środków, do ich ochrony zastosowanie znajdzie zatem art. 831 §1 pkt 2 w zw. z art. 831 §2 Kodeksu postępowania cywilnego.

Art. 831 §1 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego.

Nie podlegają egzekucji: sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba, że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego.

§ 2. W przypadkach, o których mowa w § 1 pkt 1–2a i 7, nie podlegają egzekucji również sumy i świadczenia w naturze już wypłacone lub wydane (…).

egzekucja alimentów

art. 1083 §2 Kodeksu postępowania cywilnego, z którego wynika, że dochody wymienione w art. 831 §1 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego podlegają egzekucji na zaspokojenie alimentów do trzech piątych części. Wykładania analizowanych przepisów pozwala dojść do wniosku, że świadczenie postojowe nie może podlegać egzekucji nawet w przypadku, kiedy egzekwowane są należności alimentacyjne

Natomiast, z takiej ochrony (w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych) pierwotnie nie korzystała część innych świadczeń – na przykład przyznanych na podstawie art. 15zzb ust. 1 Ustawy (dofinansowanie) oraz art. 15zzc ust. 1 Ustawy (pożyczka). Zmienione to zostało dopiero wejściem w życie ustawy z 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, w której w sposób wyraźny świadczenia wynikające z art. 15zzb, art. 15zzc i art. 15zzd ustawy z 2 marca 2020 r. znalazły ochronę przed egzekucją.

Art. 21a ust. 2a z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju.

Środki pochodzące z udzielonego przedsiębiorcom wsparcia finansowego (…) nie podlegają egzekucji sądowej ani administracyjnej, chyba że egzekwowana wierzytelność powstała w związku z naruszeniem zasad, na których udzielono danemu przedsiębiorcy takiego wsparcia. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek bankowy, rachunek oszczędnościowy, rachunek oszczędnościowo- -rozliczeniowy oraz rachunek terminowych lokat oszczędnościowych, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego.

Ustawa potocznie zwana „tarczą 4.0”, tj. ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 wprowadziła następujące zmiany:

W art. 15zzb ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, który ustanawia instytucję dofinansowania przedsiębiorcy części kosztów wynagrodzeń pracowników oraz należnych od tych wynagrodzeń składek na ubezpieczenia społeczne, dodano ust. 13 w brzmieniu:
„Dofinansowanie (…) nie podlega egzekucji sądowej ani administracyjnej, z wyjątkiem egzekucji prowadzonej na rzecz osób, na których wynagrodzenia i należne od tych wynagrodzeń składki na ubezpieczenia społeczne to dofinansowanie zostało przekazane. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego.”;

W art. 15zzc ww. ustawy, który traktuje o dofinansowaniu przedsiębiorcy będącemu osobą fizyczną i niezatrudniającemu pracowników, części kosztów działalności gospodarczej w sytuacji spadku obrotów, dodano ust. 11 w brzmieniu:
„Dofinansowanie (…) nie podlega egzekucji sądowej ani administracyjnej. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego.”;

W art. 15zzd ww. ustawy, z którego wynika możliwość udzielenia przez starostę przedsiębiorcy pożyczki w kwocie do 5000,00 zł, dodano ust. 11 w brzmieniu:
„Środki pochodzące z pożyczki nie podlegają egzekucji sądowej ani administracyjnej. Środki te, w razie ich przekazania na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego.”.

Ustawodawca wyłączając w całości spod egzekucji omawiane świadczenia udzielił jedynie jednostronnej ochrony interesów dłużników, nie biorąc pod uwagę oczywistych praw wierzycieli.

OCHRONA DODATKU SOLIDARNOŚCIOWEGO

Ustawą z dnia 19 czerwca 2020 r. o dodatku solidarnościowym przyznawanym w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom COVID-19 wprowadzano dodatkowe świadczenie przysługujące osobom, które po 15 marca 2020 r. albo otrzymały od pracodawcy wypowiedzenie stosunku pracy albo ich umowa o pracę uległa rozwiązaniu z uwagi na upływ czasu, na jaki została zawarta. Dodatek ten wypłacany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych i wynosi 1400,00 zł miesięcznie.

Dla niniejszych rozważań istotne jest, że w art. 6 ust. 3 omawianej ustawy przewidziano, że:

„Z dodatku solidarnościowego nie dokonuje się potrąceń i egzekucji”.

ZAKAZ WYKONYWANIA EKSMISJI

Art. 15zzu

1. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 nie wykonuje się tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego.

Ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw wprowadziła zakaz wykonywania „eksmisji” lokali mieszkalnych. Zakaz nie dotyczy eksmisji lokali innych niż mieszkalne. Przepis ten istotnie w sposób negatywny wpływa na prawa wierzycieli, w szczególny sposób traktując dłużnika zobowiązanego do opróżnienia zamieszkiwanego lokalu mieszkalnego. Podkreślić należy, że zakaz ten obowiązywać będzie tak długo jak obowiązywać będzie stan zagrożenia epidemicznego albo stan epidemii ogłoszony z powodu COVID-19, a zatem czas jego obowiązywania jest obecnie nieokreślony.

nie ma przeciwwskazań do zainicjowania przez wierzyciela postępowania o egzekucję świadczenia niepieniężnego polegającego na opróżnieniu lokalu mieszkalnego, jednakże jedyną czynnością po wszczęciu postępowania jaką przeprowadzić będzie mógł w reżimie obowiązywania art. 15zzu komornik sądowy, będzie wezwanie dłużnika do dobrowolnego wykonania obowiązku wynikającego z tytułu wykonawczego.

Jedyny wprowadzony przez ustawodawcę wyjątek od reguły wynika z ust. 2 art. 15zzu ustawy:

Przepis ust. 1 nie dotyczy orzeczeń wydanych na podstawie art. 11a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

ZMIANY W EGZEKUCJI Z NIERUCHOMOŚCI

Ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 wprowadziła szereg zmian w egzekucji z nieruchomości.

W ramach ww. ustawy do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dodany został art. 9521. najistotniejszy par 5

Art. 9521 Kodeksu postępowania cywilnego

§5 Licytacji lokalu mieszkalnego lub nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika, nie przeprowadza się w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii oraz 90 dni po jego zakończeniu.

Rodzi to szczególnie negatywne konsekwencje natury materialnej dla wierzycieli, albowiem czas zaspokojenia ich wierzytelności zostaje znacznie przedłużony w czasie.

Zarówno wszczęcie egzekucji z nieruchomości, jak przeprowadzenie przetargu w ramach licytacji publicznej nie oznacza bezpośrednich negatywnych skutków dla dłużnika. Sama licytacja ma na celu wyłonienie nabywcy licytowanej nieruchomości i jej przeprowadzenie przez komornika sądowego nie rodzi żadnych zmian w prawie własności dłużnika.

W przypadku wykonania warunków licytacyjnych sąd nadzorujący egzekucję z nieruchomości wydaje postanowienie o przysądzeniu prawa własności. Postanowienie to skutecznie oddziaływuje na prawa dłużnika w momencie kiedy uzyska walor prawomocności, zatem dopiero prawomocne postanowienie o przysądzeniu prawa własności, które stanowi tytuł własności dla nabywcy licytacyjnego, w sposób negatywny wpływa na prawo podmiotowe dłużnika, albowiem z dniem uzyskania przez orzeczenie o przysądzeniu prawa własności dłużnik traci prawo własności nieruchomości, która była przedmiotem egzekucji.

Art. 9521 §1 Termin licytacji lokalu mieszkalnego lub nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika, wyznacza się na wniosek wierzyciela.

nowelizacja odnosi się jedynie do nieruchomości będących lokalami mieszkalnymi lub nieruchomościami gruntowymi zabudowanymi budynkiem mieszkalnym, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika, a zatem dopiero spełnienie wyżej wymienionych przesłanek przedmiotowych wymaga wniosku wierzyciela o wyznaczenie pierwszego terminu licytacji.

W pozostałych przypadkach wniosek wierzyciela nie jest konieczny, a komornik sądowy może z urzędu przystąpić do wyznaczenia pierwszego terminu licytacji.

Art. 9521Kodeksu postępowania cywilnego

§ 2. Wierzyciel jest uprawniony do złożenia wniosku, o którym mowa w § 1, jeżeli wysokość egzekwowanej należności głównej stanowi co najmniej równowartość jednej dwudziestej części sumy oszacowania.

§ 3. Jeżeli egzekucję z nieruchomości prowadzi kilku wierzycieli, termin licytacji nieruchomości, o której mowa w § 1, wyznacza się również w przypadku, gdy wnioski w tym przedmiocie złożyli wierzyciele, których łączna wysokość egzekwowanych należności głównych stanowi co najmniej równowartość jednej dwudziestej części sumy oszacowania.

§ 4. Przepisów § 2 i 3 nie stosuje się, jeżeli należność przysługuje Skarbowi Państwa, wynika z wyroku wydanego w postępowaniu karnym lub mimo niespełnienia warunków przewidzianych w tych przepisach zgodę na wyznaczenie terminu licytacji wyraził dłużnik, do którego nieruchomość należy, albo sąd. Sąd wyraża zgodę na wyznaczenie terminu licytacji na wniosek wierzyciela, jeżeli przemawia za tym wysokość i charakter dochodzonej należności lub brak możliwości zaspokojenia wierzyciela z innych składników majątku dłużnika. Na postanowienie sądu oddalające wniosek wierzyciela przysługuje zażalenie.

Przedmiotowy zakaz wynikający z art. 9521 §2 Kodeksu postępowania cywilnego nie dotyczy etapu wszczęcia czy opisu i oszacowania nieruchomości. Odnosi się jedynie do nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny lub nieruchomość gruntową zabudowaną budynkiem mieszkalnym, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika.

OCHRONA WYNAGRODZENIA ZA PRACĘ

Ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 ustawodawca wprowadził dodatkową ochronę przed egzekucją wynagrodzenia za pracę dłużników.

Art. 52. 1. ustawy z 14 maja 2020 Jeżeli z powodu podjętych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2 pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu, kwoty określone w art. 871 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy ulegają zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu.

„Art. 15g ust. 8 ustawy z dnia 31 marca 2020 r.

Przedsiębiorca (…) może obniżyć wymiar czasu pracy o 20%, nie więcej niż do 0,5 etatu, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę ustalane na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy”.

Poprzez określenie „źródło dochodu” należy rozumieć nie tylko rozwiązanie stosunku pracy, ale także utratę źródła dochodu pochodzącego z innych stosunków niż stosunek pracy (umowa zlecenia, umowa o dzieło czy inne umowy cywilnoprawne). Wykładając przepis literalnie uznać należy, że utratę źródła dochodu należy traktować w sensie całkowitym. Nie można zatem mówić o częściowej utracie dochodu członka rodziny egzekwowanego dłużnika, która polegałaby na obniżeniu wynagrodzenia czy dochodów z umowy cywilnoprawnej.

Art. 52 ust. 2. Przez członka rodziny, o którym mowa w ust. 1, rozumie się odpowiednio małżonka albo rodzica wspólnego dziecka oraz dziecko w wieku do 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, o którym mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 111), albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz. U. z 2017 r. poz. 2092 oraz z 2019 r. poz. 1818).

3. Przez dziecko, o którym mowa w ust. 2, rozumie się dziecko własne pracownika, dziecko współmałżonka, a także dziecko rodzica wspólnego dziecka. Do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.